Thời niên thiếu và giai đoạn khởi nghiệp

Gia đình bà có 15 anh chị em, Thanh Tuyền là chị hai.

Năm 1959, bà đoạt giải Thần đồng Đà Lạt với ca khúc Nắng đẹp miền Nam sáng tác của Lam Phương. Đầu thập niên 1960, Như Mai vừa đi học vừa đi hát ở đài phát thanh, được người cậu chỉ bảo những nhạc lý cơ bản. Trong một lần thu thanh tại đài phát thanh ca khúc Vọng gác đêm sương của nhạc sĩ Mạnh Phát, chính Mạnh Phát đã phát hiện, và nhờ Nguyễn Văn Đông đưa cô về Sài Gòn nuôi dưỡng ước mơ làm ca sĩ. Nguyễn Văn Đông lên chương trình đào tạo cho cô và đặt nghệ danh cho Như Mai là Thanh Tuyền.

Chỉ trong vòng 8 tháng có mặt ở thủ đô Sài Gòn, Thanh Tuyền đã có đĩa và băng nhạc giới thiệu với người yêu nhạc. Cô nhanh chóng chiếm được sự mến mộ của người yêu nhạc Sài Gòn, sánh vai cùng đàn anh đàn chị trên Đài Phát Thanh, trên sân khấu Đại Nhạc Hội, phòng trà ca nhạc, được báo giới Sài Gòn không tiếc lời ca ngợi.

Khởi đầu sự nghiệp

Từ mùa hè năm 1964 cho đến đầu năm 1965, dưới sự dìu dắt của nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông, ca nhạc sĩ Mạnh Phát, ca sĩ Minh Diệu, tên tuổi Thanh Tuyền nổi lên trên các đài phát thanh của Việt Nam Cộng hòa, một phần do giọng hát thiên phú, một phần do giám đốc hãng dĩa Continental là nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông đã dồn mọi nỗ lực trong việc lăng xê Thanh Tuyền, trên báo chí cũng như trên đài phát thanh, nên từ thành thị đến thôn quê, đâu đâu người ta cũng nhắc nhở tới tên Thanh Tuyền nhưng rất ít được nhìn thấy tận mắt. Ca khúc đầu tiên được cô trình bày và thu âm vào dĩa nhựa là Dấu chân kỷ niệm (Thúc Đăng) đã để lại dấu ấn trong lòng khán giả mộ điệu. Cô góp mặt lần đầu tiên trong một chương trình ca nhạc của Phạm Mạnh Cương trên đài truyền hình và trong nhiều chương trình khác. Lúc đó khán thính giả mới biết đến hình ảnh của Thanh Tuyền.

Vào năm 1966, khi Thanh Tuyền về cộng tác với hãng đĩa (tức Sóng Nhạc) qua sự giới thiệu của nhạc sĩ Mạnh Phát thì cô mới thật sự vút cao với Đà Lạt hoàng hôn và nhất là Nỗi buồn hoa phượng, đã khẳng định tên tuổi, vị trí Thanh Tuyền trong nền Tân nhạc Việt Nam, và dù đi trình diễn bất cứ nơi nào, cô cũng đều được khán giả yêu cầu và nhắc đến hai ca khúc này. Dù cộng tác với nhiều hãng đĩa khác nhau, nhưng Thanh Tuyền vẫn có sự thỏa thuận với nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông là vẫn tiếp tục thu thanh một số nhạc phẩm cho hãng đĩa của ông.

Biển tình (Lam Phương) là ca khúc được yêu thích và sống mãi với thời gian dù đã hơn nửa thế kỷ trôi qua gắn liền với tiếng hát Thanh Tuyền.

Với quãng giọng rộng, âm vực cao, lại sinh ra ở Đà Lạt, nên những sáng tác về Đà Lạt được các nhạc sĩ giao cho cô thể hiện như: Thương về miền đất lạnh, Má hồng Đà Lạt, Chuyện hồ Than Thở. Lúc đó cô chỉ thu đĩa và hát cho đài phát thanh vì chưa đủ 18 tuổi để hát ở vũ trường. Năm 19 tuổi, Thanh Tuyền mới bắt đầu đặt chân vào hát tại các vũ trường. Đầu tiên là vũ trường Tự Do của ông Ngô Văn Cường. Sau đó một thời gian, cô sang cộng tác với chương trình Hoàng Thi Thơ tại vũ trường Maxim's. Năm 1965 – 1966 là gia đoạn đỉnh cao nhất của giọng hát Thanh Tuyền. Thanh Tuyền trở thành một trong những cái tên sáng giá nhất Sài Gòn thời ấy.

Thanh Tuyền lại được nhạc sĩ, kiêm soạn giả Viễn Châu dìu dắt tập ca vọng cổ và đã thành công ngay từ bước đầu, với giọng ca vọng cổ uyển chuyển, truyền cảm ngọt ngào. Do đó, hãng dĩa Hồng Hoa đã mời cô thu liên tiếp nhiều dĩa hát như: Rừng lá thấp (Trần Thiện Thanh), Phố vắng em rồi (Mạnh Phát), Phận tơ tầm (Hồ Tịnh Tâm, Minh Kỳ, Viễn Châu), Xin trả tôi về (Mặc Thế Nhân, Viễn Châu), Nỗi buồn gác trọ (Mạnh Phát, Hoài Linh), Người em xứ thượng, Đà Lạt trăng mờ, Giòng suối tương tư, Gió chuyển mùa thương, Tình yêu trả lại trăng sao, Dấu chân kỉ niệm (Thúc Đăng, Yên Sơn)...

Được khán thính giả khắp nơi mến mộ dành tặng cho nhiều danh xưng Tiếng hát chuông vàng khánh ngọc, Tiếng hát chim sơn ca miền đất lạnh, Tiếng hát vượt thời gian và đặc biệt được sự ái mộ của Tổng thống Việt Nam Cộng hòa Nguyễn Văn Thiệu.

Từ năm 1966 - 1968, Thanh Tuyền hát song ca cùng ca sĩ Chế Linh rất thành công đã trở thành một hiện tượng được nhắc đến nhiều nhất vào thời gian đó và cho đến ngày nay vẫn được mọi người ngưỡng mộ. Hiện tượng này cũng được tạo dựng nên bởi nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông vào thời kỳ Chế Linh đang cộng tác với hãng đĩa Continemtal của ông. Vì muốn có sự thay đổi và nhất là tránh cho thính giả nhàm chán với những nhạc phẩm đơn ca nên ông đã đưa ra sáng kiến là để Thanh Tuyền song ca với Chế Linh. Đĩa hát đầu tiên trong đó có nhạc phẩm Hái Hoa Rừng Cho Em của Trương Hoàng Xuân được tung ra thị trường và trở thành "ăn khách" một cách không ngờ. Nhiều hãng dĩa mở Chế Linh - Thanh Tuyền thu thanh một số tác phẩm như Con đường xưa em đi (Châu Kỳ, thơ Hồ Đình Phương), Phút cuối, Tình bơ vơ (Lam Phương)... Năm 1968, Thanh Tuyền lên xe hoa. Ngưng sự nghiệp ca hát trong một khoảng thời gian ngắn. Họ có ba người con. Ngày đó, Chế Linh đã cảm tác viết nên ca khúc Đoạn cuối tình yêu với bút danh Tú Nhi.

Năm 1970, Trung tâm Thúy Nga tiên phong đi đầu thực hiện cuốn băng Thanh Tuyền 1, độc quyền một tiếng hát. Được sự đón nhận nhiệt liệt của khán thính giả khắp nơi đem lại lợi tức cho Trung tâm khi mới thành lập. Tiếp nối sự thành công của băng nhạc Tiếng hát Thanh Tuyền 1, Thanh Tuyền đã thu âm tiếng hát Thanh Tuyền 2 bán cho Hãng dĩa Việt Nam để phát hành. Hãng đĩa Việt Nam tiếp tục mời Thanh Tuyền thực hiện tiếng hát Thanh Tuyền 3, Thanh Tuyền 4 cho đến năm 1975.

Năm 1970, Thanh Tuyền đoạt 2 giải Kim Khánh là nữ ca sĩ được yêu thích nhất và album được yêu thích nhất trên báo Trắng Đen do khán thính giả bình chọn. Từ năm 1972 - 1974, theo cuộc trưng cầu ý kiến độc giả của nhật báo Trắng Đen, Thanh Tuyền đều được bình chọn trong danh sách là nữ ca sĩ ăn khách nhất.

Vang danh tại hải ngoại

Sau sự kiện 30 tháng 4 năm 1975, Thanh Tuyền ở lại Việt Nam và tiếp tục sinh hoạt văn nghệ với Đoàn kịch nói Kim Cương. Năm 1976, Thanh Tuyền góp mặt cùng một vài ca sĩ khác trong Album nhạc đỏ Đường chúng ta đi, cô hát hai ca khúc "Tiếng chày trên Sóc BomBo" (hát chung với Phương Đại) và "Nổi lửa lên em".[1]

Năm 1978, Thanh Tuyền vượt biên sang đảo Pulau Bidong, Malaysia. Năm 1979, Thanh Tuyền cùng gia đình di cư đến Hoa Kỳ và định cư tại Washington rồi sau đó chuyển đến sinh sống ở thành phố Houston, tiểu bang Texas.

Giáng sinh năm 1981, Thanh Tuyền thực hiện cuốn băng Gửi người ngàn dặm được Trung tâm Thúy Nga phát hành.

Thanh Tuyền được mời đi hát trở lại vào năm 1982. Chỉ trong hai năm, Thanh Tuyền liên tục cho ra hàng loạt Album mới, mở ra trào lưu nghe nhạc Vàng ở hải ngoại.

Năm 1989, sau khi bức tường Berlin bị phá bỏ, Khánh Ly và Thanh Tuyền đã hát trong chương trình nhạc đầu tiên ở Đông Đức.

Trung tâm Thúy Nga thực hiện một liên khúc gồm hai nhạc phẩm Vùng lá me bay (Anh Việt Thanh) và Dấu chân kỉ niệm (Thúc Đăng) để vinh danh ca sĩ Thanh Tuyền. Cùng với sự góp mặt của các ca sĩ của Trung tâm như Như Quỳnh, Mai Thiên Vân, Phi Nhung, Hạ Vy và Hương Thủy.

Thanh Tuyền người bạn thân của ca sĩ, nhạc sĩ Nhật Trường - Trần Thiện Thanh. Khi có dịp, Thanh Tuyền lại trình bày lại những ca khúc của nhạc sĩ trên sân khấu. Trước 1975, được dịp đi tiền đồn, Thanh Tuyền đã hát cho lính nghe thật nhiều. Sau này, khi nhạc của nhạc sĩ có nhiều hạn chế hơn. Thanh Tuyền lựa chọn và hát lại những bài hát nói lên tâm tình của người lính Việt Nam Cộng Hòa: Rừng lá thấp, Người ở lại Charlie, Tình thư của lính, Tình thiên thu Nguyễn Thị Mộng Thường, Biển mặn, Tuyết trắng, Mùa đông của anh, Không bao giờ ngăn cách,...

Cuốn Vân Sơn 40, Thanh Tuyền hân hạnh được tái ngộ quý vị khán giả. Trong cuốn băng này, Thanh Tuyền đã trình bày LK Những đồi hoa sim với một nét riêng, hoàn toàn mới, đậm phong cách. Những nốt trầm nghe rõ và không gò bó, hiếm thấy khi mà nốt cao nhất và thấp nhất hát nghe rất rõ dù hát live, cộng thêm khả năng lả lướt nhịp phách làm cho bài hát đặc biệt trở thành riêng của Thanh Tuyền, người khác hát nghe không thấm bằng.

Giáng sinh 2020, cuốn băng Liveshow Thanh Tuyền - Một đời cho âm nhạc được phát hành. Mở đầu Liveshow là phần trình diễn của ca sĩ Thanh Tuyền với hai nhạc phẩm Nỗi buồn hoa phượng (Thanh Sơn) và Rừng lá thấp (Trần Thiện Thanh) gắn liền với tên tuổi.